ΔΑΝΕΙΑ ΚΑΙ ΔΑΝΙΚΑ

Όπως έγραφε πριν από ογδόντα χρόνια ο καθηγητής Ανδρέας Ανδρεάδης, «Η ιστορία της δημοσίας οικονομίας του νεότερου ελληνικού κράτους είναι εν πολλοίς η ιστορία του δημοσίου χρέους του».

Άρθρο του Δ. Σαραντάκου, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ της Μυτιλήνης την Τρίτη 9.3.2010.

Και δυστυχώς αυτή είναι η αλήθεια. Το ελληνικό κράτος από τη γέννησή του ξεκίνησε στραβά. Από το δεύτερο κιόλας χρόνο της Επανάστασης, τα οράματα και η ιδεολογία της Φιλικής Εταιρείας, που την προετοίμασε, ξεχάστηκαν. Οι Φιλικοί παραμερίστηκαν από τους Φαναριώτες και τους Κοτζαμπάσηδες και κάποιοι, όπως ο Καρατζάς, δολοφονήθηκαν. Βέβαια στα Συντάγματα που ψήφισαν οι Εθνοσυνελεύσεις, πέρασαν πολλά προοδευτικά άρθρα, κληρονομημένα από τη Φιλική, αλλά αυτά «μείνανε στα χαρτιά». Αυτό που ενδιέφερε τους κρατούντες ήταν η εξουσία και όσα αυτή συνεπαγόταν. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που ο Παλαμάς στα «Σατιρικά Γυμνάσματά» του έγραψε:«Το Εικοσιένα;Αστοχασιά και κρίμα»
Έτσι από τον τρίτο χρόνο της Επανάστασης ξέσπασαν εμφύλιοι πόλεμοι μεταξύ των οπλαρχηγών, με τον Κολοκοτρώνη, από τη μια μεριά, και των κοτζαμπάσηδων και καραβοκυραίων με τον Μαυροκορδάτο και τον Κουντουριώτη, από την άλλη. Όταν επικράτησαν οι δεύτεροι, το 1824, ο Κουντουριώτης πήγε στην Αγγλία και δανείστηκε 800.000 στερλίνες από Άγγλους τραπεζίτες, με ενέχυρο τη γη και τα χτήματα της χώρας και με απίστευτα ληστρικούς όρους. Στην πραγματικότητα στην Ελλάδα έφτασαν μόνο 308.000 στερλίνες και πολεμοφόδια αξίας 11.900 στερλινών. Τα υπόλοιπα ήταν τόκοι, μεσιτικά, προμήθειες και λοιπά «έξοδα» που προεισπράξανε οι δανειστές μας!
Τον άλλο χρόνο πήραμε δεύτερο δάνειο, ονομαστικής αξίας 2.000.000 λιρών αλλά τελικά μόνο 190.000 ήρθανε στα χέρια μας! 156.000 πήγαν στην Αμερική για να κατασκευαστούν δυο ατμοκίνητες φρεγάτες, 123.000 έμειναν στην Αγγλία για την κατασκευή έξι πολεμικών και 37.000 δόθηκαν στον Άγγλο φιλέλληνα (τρομάρα του) λόρδο Κόχραν, ο οποίος αναγορεύθηκε αρχιναύαρχος του… υπό κατασκευήν στόλου.
Για να ακριβολογώ, λέγοντας «ήρθανε στα χέρια μας», εννοώ πως πήγανε στις τσέπες των κυβερνητικών, που με αυτά χρηματοδότησαν τους δύο εμφυλίους πολέμους που εξαπέλυσαν, την ώρα που ο Ιμπραήμ αποβιβαζόταν στην Πελοπόννησο! Όσο για τα οχτώ πλοία, τελικά έφθασαν στην Ελλάδα μονάχα τρία, η «Καρτερία», ο «Ερμής» και η «Ελλάς», σε κακή κατάσταση και μάλιστα, τα δύο τελευταία, αφού είχε λήξει η Επανάσταση.
Η πρώτη «πτώχευση» του ελληνικού κράτους σημειώθηκε το 1827, όταν οι κυβερνώντες δεν μπόρεσαν να πληρώσουν τα τοκοχρεολύσια των δύο δανείων. Η δεύτερη το 1843, όταν διακόπηκε η εξόφληση των δόσεων του δανείου των 60.000.000 γαλλικών φράγκων που είχε δοθεί στον Όθωνα, με την εγγύηση των «προστάτιδων δυνάμεων». Το δάνειο αυτό εξανεμίστηκε στην αποπληρωμή των δόσεων των δύο αγγλικών δανείων.Προηγουμένως Άγγλοι και Γάλλοι βάλανε το χεράκι τους για να βγάλουν από τη μέση τον Καποδίστρια, που πραγματικά προσπάθησε να νοικοκυρέψει το χάος που βρήκε, όταν η 4η Εθνοσυνέλευση τον εξέλεξε Κυβερνήτη του νεογέννητου κράτους, γιατί τον θεωρούσαν όργανο των Ρώσων.
Για να είμαι δίκαιος, ο Όθωνας έκανε ό,τι μπορούσε για αποφύγει νέο δανεισμό, παραχωρώντας στο Δημόσιο τη βασιλική χορηγία του, που έφτανε στις 200.000 δραχμές, κάνοντας δραστικές περικοπές των δαπανών και μείωση στον αριθμό των στρατιωτικών και των υπαλλήλων. Έτσι η τρίτη πτώχευση έγινε το 1893, προς το τέλος της διακυβέρνησης του Χαρίλαου Τρικούπη, που είπε στη Βουλή το περίφημο «δυστυχώς επτωχεύσαμεν».Οι ξένοι πιστωτές λύσσαξαν που θα χάνανε τα λεφτά τους και οι ευρωπαϊκές εφημερίδες μάς αποκαλούσαν «λαό κλεπτών και απατεώνων». Ο Τρικούπης έχασε τις εκλογές και τον διαδέχθηκε ο λαοπλάνος και φαυλοκράτης Δεληγιάννης. Οι ξένοι όμως (οι «αγορές» μες τη σημερινή ορολογία), θέλανε να πάρουν τα λεφτά τους και τον εξώθησαν σε πόλεμο με την Τουρκία, με αρχιστράτηγο τον, ολιγοφρενή, διάδοχο Κωνσταντίνο. Ο πόλεμος έγινε τελείως ερασιτεχνικά και απροετοίμαστα και τέλειωσε με ταπεινωτική ήττα μας, αλλά ενώ οι Τούρκοι είχαν φτάσει ως τη Λαμία, οι «Προστάτες» μας δεν τους παραχώρησαν σχεδόν τίποτα, εκτός από κάποια στρατηγικά υψώματα στα σύνορα. Αντίθετα μας επέβαλαν τον περιβόητο Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο (ΔΟΕ), που κράτησε ογδόντα ολόκληρα χρόνια, ως το 1978!
Με τον ΔΟΕ οι ξένοι εισπράττανε τους φόρους των ειδών μονοπωλίου (αλάτι, σπίρτα, πετρέλαιο, παιγνιόχαρτα, τσιγαρόχαρτο και σμύριδα) και ακόμη τον φόρο του καπνού, τα τέλη χαρτοσήμου και τους δασμούς του τελωνείου Πειραιώς! Χωρίς υπερβολή, με τον ΔΟΕ οι ξένοι κεφαλαιούχοι πήραν πίσω τα τριπλάσια εκείνων που μας έδωσαν.Οι τρεις πρώτες στάσεις πληρωμών οφείλονταν κατά κύριο λόγο στους αβάστακτους όρους που είχαν επιβάλει οι ξένοι κεφαλαιούχοι. Ουσιαστικά τα νέα δάνεια εξυπηρετούσαν τα προηγούμενα. Σημειώθηκε όμως και τέταρτη «πτώχευση» το 1932, όταν κυβερνούσε ο Ελευθέριος Βενιζέλος, αλλά αυτή οφειλόταν κατά κύριο λόγο στη διεθνή οικονομική κρίση του 1929.
Η… πονεμένη όμως ιστορία των δανεισμών και των πτωχεύσεων συνεχίζεται ως τις μέρες μας, μόνο που δε χωράει σ’ αυτό το σημείωμα. Με την άδεια λοιπόν της διεύθυνσης του «Εμπρός» και τη δικιά σας ανοχή, αγαπητοί αναγνώστες, θα συνεχίσω στο επόμενο.
Να επισημάνω πάντως μια ασάφεια του άρθρου. Η πτώχευση κηρύχτηκε από τον Τρικούπη τον Δεκέμβριο του 1893. Οι εκλογές, τις οποίες έχασε, δεν έγιναν αμέσως μετά, αλλά 16 μήνες αργότερα, τον Απρίλη του 1895. Και δεν ήταν η πτώχευση αιτία της ήττας του Τρικούπη, όσο η απροκάλυπτη επέμβαση του Παλατιού υπέρ της αντιπολίτευσης που εξώθησε τον Τρικούπη σε παραίτηση -και ακολούθησαν οι εκλογές στις οποίες ούτε ο ίδιος δεν βγήκε βουλευτής (“ανθ’ ημών ο κ. Γουλιμής”).

Και μια προσθήκη, από άρθρο του Στ. Στεφάνου για την πτώχευση του 1893:

“Αι ζημίαι των ξένων ομολογιούχων ήσαν τεράστιαι. … Η γερμανική κυβέρνησις άφριζε από θυμόν, ο γερμανικός τύπος μάς επερνούσε δεκατέσσαρες γενεές, ένα σατιρικόν φύλλον του Βερολίνου εδημοσίευσε μίαν γελοιογραφίαν του βασιλέως Γεωργίου, εφίππου, με στολήν αρματωλού, φέσι, πάλαν και φουστανέλλαν, είχε δε legende (λεζάντα) από κάτω: Der kleine Klephte, ελληνογερμανικό καλαμπούρι, ο μικρός κλέφτης, αλλά και ο μικρός λωποδύτης ταυτοχρόνως.

Τα περισσότερα των ελληνικών δανείων ευρίσκοντο τότε εις χείρας γερμανικάς. Ο Κάιζερ ηπείλει να μας πνίξει”.

Και απόσπασμα από μια παρωδία πάνω στο σκοπό του “Μαύρη είναι η νύχτα στα βουνά”, από το Σκριπ (5.12.1893):

Μαύρ’ είν’ η νύχτα στα βουνά
Δεν δίνουμε κουπόνι

Τα βρήκαμε πολύ στενά,

Γιατί δεν έχουμε λιανά

Και ρίχνουμε κανόνι!

Στα δυο του χέρια τα γυμνά

Κρατεί του Κρουπ κανόνια

Για δανειστάς δεν μεριμνά

τους δίνει πέντε στ΄αχαμνά

και πάνε τα κοθώνια

Οι δανεισταί φεύγουν χλωμοί

το φοβερό του χέρι

Δεν κάνει πλέον πληρωμή,

ξέρει να ζήσει με τιμή

και να το σκάζει ξέρει…

Κι έτσι ο Τρικούπης, που είχε ως τότε το παρατσούκλι Μιλόρδος, για τους άψογους αγγλοπρεπείς τρόπους του, αλλά και Πετρέλαιος, για τον φόρο που έβαλε στο πετρέλαιο, απέκτησε κι άλλα, σχετικά με το “κανόνι” που έσκασε: Μπουρλότος και Κανονιέρης.

Κι ένα απόσπασμα από μακροσκελέστατο ποίημα στο Ρωμηό του Σουρή, όπου βάζει τους ξένους δανειστές έναν προς έναν (Γερμανό, Γάλλο, Ιταλό, Ισπανό, Ρώσο και… Αλβανό) να ψέλνουν τον εξάψαλμο στον Τρικούπη.

Μιλάει ο Γερμανός (η εισαγωγή είναι στα λατινικά, κατά το εκκλησιαστικό τυπικό):
Ετ ντίξιτ ούνους Γερμανός: “Κρακέλερ ουντ Χουντσβάιν

σαουερ κράουτ, κνεντλ ουντ βουρστ, που τρέμεις σαν τον Κάιν,

Μπάουερ φέγκερ ουντ σαφσκόπφ και τέτοια τρέχα γύρευε,

η πάνσοφη καυκάλα σου πολλά μας εμαγείρευε

Τζουμ τόιφελ, στο διάβολο κι ακόμα παραπέρα,

Σβάτσερ ουντ Χαλσαπσνάιντερ και κόκα κανονιέρα.

Κόκα: Το κεφάλι.

Τα υπόλοιπα είναι γερμανικά, άλλα βρισιές κι άλλα φαγητά -σαν κι εκείνες τις γερμανικές φράσεις που φιάχναμε πιτσιρικάδες και λέγαμε “σνίτσελ, μπεμβέ, αουγκεντάλερ”!